Ως ένα “απρόβλεπτο τραινάκι του λούνα παρκ” χαρακτηρίζουν σε άρθρο τους οι New York Times τις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία, μετά την ανοιχτή επιστολή 104 απόστρατων Τούρκων ναυάρχων προς τον Ταγίπ Ερντογάν. Τελικά 10 από αυτούς κατέληξαν στο αστυνομικό τμήμα, με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν πραξικόπημα.
Δεν είναι τυχαίο ότι το συγκεκριμένο επεισόδιο έλαβε τόπο την ώρα που ο Τούρκος πρόεδρος βρίσκεται στριμωγμένος σε μια από τις δυσκολότερες στενωπούς της πολιτικής του καριέρας, καθώς η αρνητική εξέλιξη της πανδημίας και της οικονομίας στη χώρα βρίσκουν τον Ερντογάν να κατρακυλά στις δημοσκοπήσεις. Και μάλιστα την ώρα που έχει συγκεντρώσει στα χέρια του περισσότερες εξουσίες.
Για να εμπνεύσει τους οπαδούς του, ο κ. Ερντογάν κατέφυγε για μια ακόμη φορά σε μια από τις μεγαλεπήβολες ιδέες του: Στη δημιουργία μιας διώρυγας που θα διατρέχει την Κωνσταντινούπολη από τη Μαύρη Θάλασσα ως τη θάλασσα του Μαρμαρά, δημιουργώντας μια νέα δίοδο για τη ναυσιπλοΐα, παράλληλα με τα στενά του Βοσπόρου.
Η χρήση των στενών του Βοσπόρου ορίζεται από τη Συνθήκη του Μοντρέ, μια διεθνή συνθήκη που υπογράφηκε το 1936, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει τις εντάσεις αναφορικά με τη χρήση των στενών, τα οποία αποτελούν μια από της ουσιαστικότερες διόδους για την παγκόσμια ναυτιλία.
Όμως, σύμφωνα με την εφημερίδα, ο Ερντογάν πέρα από την υποστήριξη του στο εγχείρημα της κατασκευής της διώρυγας, έχει αφήσει να αιωρείται η πιθανότητα αποχώρησης της Τουρκίας από τη Συνθήκη του Μοντρέ. Μάλιστα εκπρόσωπος του AKP (του κόμματος του Ερντογάν) τον προηγούμενο μήνα είχε δηλώσει σε τηλεοπτική εκπομπή ότι ο Τούρκος πρόεδρος έχει την εξουσία να το πράξει σε περίπτωση που το θελήσει. Η δήλωση άμεσα “χτύπησε καμπανάκια”.
Σύμφωνα με τη συνθήκη, η Τουρκία παρέχει ελεύθερη δίοδο των στενών σε επιβατικά και εμπορικά πλοία, αλλά θέτει υπό αυστηρό έλεγχο τις διελεύσεις πολεμικών σκαφών ξένων χωρών. Παρά τα λεγόμενα αναλυτών ότι είναι απίθανο η Τουρκία να αποχωρήσει από τη συνθήκη, καθώς μια τέτοια κίνηση θα ήταν επικίνδυνη για την ίδια, ακόμα και ο υπαινιγμός της προοπτικής δημιουργεί ανησυχίες που ξεπερνούν τα όρια της περιοχής.
Από τους πρώτους που εξέφρασαν τις ισχυρότατες αντιρρήσεις τους σε μια τέτοια πιθανότητα, ήταν οι Τούρκοι απόστρατοι ναύαρχοι οι οποίοι υπέγραψαν την ανοιχτή επιστολή που αναρτήθηκε σε ένα εθνικιστικό site, υπογραμμίζοντας ότι η Συνθήκη του Μοντρέ είναι “δομικό” έγγραφο μείζονος σημασίας για την ασφάλεια και την κυριαρχία της Τουρκίας. Συμπλήρωσαν δε ότι σε καμία περίπτωση η συνθήκη δεν αποτελεί θέμα που μπορεί να μπει σε διαβούλευση.
Την περασμένη Δευτέρα ο κ. Ερντογάν επαναβεβαίωσε τη δέσμευση της Τουρκίας στην συνθήκη, αλλά αποκήρυξε την κίνηση των ναυάρχων. Την Τετάρτη, σε ομιλία του προς τους βουλευτές του AKP, εμφανίστηκε βρυχώμενος και με πολεμική διάθεση, κατηγορώντας την αντιπολίτευση και το Ρεπουμπλικανικό κόμμα για την υπόθεση.
Για το θέμα ο πολιτικός αναλυτής Murat Yetkin έγραψε στο blog του, “αλλάζει την τρέχουσα ατζέντα της πανδημίας και της οικονομίας, προς τομείς που αρέσουν στο AKP”.
Όπως αναφέρουν οι ΝΥΤ, ο απολογισμός της πανδημίας στην Τουρκία έχει φτάσει στα χειρότερα επίπεδα, καθώς σε καθημερινή βάση καταγράφονται περισσότερα από 50.000 κρούσματα κορονοϊού. Παράλληλα οξύνονται τα οικονομικά προβλήματα, την ώρα που η κυβέρνηση σχεδιάζει να σταματήσει την ενίσχυση προς τις πληττόμενες από την πανδημία επιχειρήσεις και ο πληθωρισμός και η ανεργία βρίσκονται σε επίπεδα συναγερμού.
Εν μέσω όλων αυτών των προβλημάτων, το κόμμα του κ. Ερντογάν έχει κατρακυλήσει κάτω από το 30% σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση και ο πολιτικός του σύμμαχος, το Εθνικιστικό κόμμα ΜΗP, έχει πέσει στο 6%, καθιστώντας την επανεκλογή του Ερντογάν στην προεδρία το 2023 εξαιρετικά δύσκολη.
Ακόμα και οι ίδιοι οι υποστηρικτές του Τούρκου προέδρου αναγνωρίζουν ότι θα αντιμετωπίσουν μια πολύ δύσκολη μάχη. “Έχουμε εισέλθει σε μια διετή προεκλογική διαδικασία ως τις εκλογές του 2023”, αναφέρει ο Burhanettin Duran, επικεφαλής του φιλοκυβερνητικού ερευνητικού οργανισμού SETA. “Λόγω της πρόσφατης διακήρυξης”, είπε αναφερόμενος στους ναυάρχους, “τώρα υπάρχει η πιθανότητα ότι η όλη διαδικασία θα γίνει επίπονη”. Μάλιστα προέβλεψε ότι θα υπάρξουν εκστρατείες κατά του Ερντογάν, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Από την πλευρά του ο Τούρκος πρόεδρος υποσχέθηκε ότι η κατασκευή της διώρυγας αξίας πολλών δισ. δολαρίων θα απογειώσει τους τομείς των κατασκευών και του real estate, ενώ παράλληλα θα αποφέρει έσοδα από την αύξηση της κίνησης της ναυτιλίας.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης αποκήρυξαν το πλάνο, χαρακτηρίζοντας το διεφθαρμένο και σχέδιο πλουτισμού, προειδοποιώντας ότι η διώρυγα δεν θα είναι οικονομικά βιώσιμη και θα καταστρέψει την Κωνσταντινούπολη με την ανεξέλεγκτη αστική επέκταση που θα προκαλέσει.
Ερευνητικά ρεπορτάζ αποκάλυψαν ότι επενδυτές από τη Μέση Ανατολή έχουν αγοράσει πολλές από τις εκτάσεις που υποτίθεται ότι θα διανοιχτεί η διώρυγα.
Από την πλευρά του ο Ταγίπ Ερντογάν, σε ομιλία του προς μέλη του ΑΚP τον Φεβρουάριο στην Κωνσταντινούπολη, δήλωσε ότι το σχέδιο θα προχωρήσει ασχέτως των αντιδράσεων.
“Δεν τους αρέσει, έτσι δεν είναι; Θα προσπαθήσουν να το αποτρέψουν “, ανέφερε στην ομιλία του. “Ασχέτως του τι θα κάνουν, εμείς θα κατασκευάσουμε το Κανάλι της Κωνσταντινούπολης”, συμπλήρωσε.
Πάντως οι ναύαρχοι δεν είναι οι μόνοι που αντιτίθενται στη διώρυγα. Υπάρχουν και άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, περιβαλλοντολόγων, οικολόγων και πολεοδόμων.
Όμως αυτοί που προκάλεσαν την οργή του Ερντογάν και των συνοδοιπόρων του ισλαμσιτών είναι οι ναύαρχοι, καθώς στην επιστολή τους άσκησαν κριτική και σε έναν εν ενεργεία ναύαρχο, που εθεάθη σε βίντεο να παρακολουθεί θρησκευτική τελετή ενδεδυμένος με ισλαμικό τρόπο.
Οι απόστρατοι ναύαρχοι τόνισαν την προσκόλληση τους στα κοσμικά ιδεώδη του θεμελιωτή της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Η κυβερνητική αντίδραση σε αυτό ήταν άμεση. Τη Δευτέρα αρχικά 10 από τους απόστρατους που υπέγραψαν την επιστολή κλήθηκαν να παρουσιαστούν στην αστυνομία, ενώ ακολούθησαν και άλλοι τέσσερις. Δεν φυλακίστηκαν λόγω της προχωρημένης ηλικίας τους.
Όμως ο Ερντογάν τους κατηγόρησε για σχεδίαση πραξικοπήματος, μια πολύ τοξική κατηγορία που έρχεται τέσσερα χρόνια μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, που οδήγησε χιλιάδες σε διώξεις και στη φυλακή. Η κατηγορία του Ερντογάν εκλήφθηκε από αρκετούς ως προειδοποίηση του προς τους εν ενεργεία αξιωματικούς που ενδεχομένως έχουν τις ίδιες ιδέες.
Η επιστολή των ναυάρχων δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Πριν από έναν χρόνο 126 συνταξιούχοι διπλωμάτες σε ανοιχτή επιστολή τους προειδοποιούσαν για τους κινδύνους μιας πιθανής απόσυρσης από τη συνθήκη. Η αντιπαράθεση που έχει ξεσπάσει υπογραμμίζει το βαθύ χάσμα ανάμεσα στους υποστηρικτές της κοσμικής και της ισλαμιστικής Τουρκίας, με την κόντρα να διχάζει τη χώρα από την ώρα που ο Ταγίπ Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία το 2002.
Ορμώμενοι από την προσωπική τους αντιπάθεια για την κοσμική δημοκρατία που αντικατέστησε την Οθωμανική αυτοκρατορία, οι Ισλαμιστές δεν εμπιστεύονται τη Συνθήκη του Μοντρέ αναφέρει η Asli Aydintasbas του European Council on Foreign Relations. Σύμφωνα με την κ. Aydintasbas πρόκειται για μια εσφαλμένη ανάγνωση της ιστορίας, αλλά ο Ερντογάν νοιώθει ότι η συνθήκη “πρέπει να εκσυγχρονιστεί ώστε να ανταποκρίνεται στον ρόλο της Τουρκίας ως περιφερειακής υπερδύναμης”.
Οι υπέρμαχοι του κοσμικού κράτους, όπως οι πλειοψηφία των Τούρκων διπλωματών και των ειδικών επί των διεθνών θεμάτων, θεωρούν τη Συνθήκη του Μοντρέ ως μια νίκη για την Τουρκία, καθώς και ως θεμέλιο της τουρκικής ανεξαρτησίας και της σταθερότητας στην περιοχή.
Στην περίπτωση αναθεώρησης της συνθήκης η Ρωσία θα είναι αυτή που θα έχανε τα περισσότερα, αναφέρει ο Serhat Guvenc καθηγητής διεθνών σχέσεων στο πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, προσθέτοντας όμως ότι θεωρεί απίθανη την αναθεώρηση ή κατάργηση της συνθήκης, καθώς αυτό θα απαιτούσε τη συναίνεση όσων χωρών την έχουν συνυπογράψει. “Η Ρωσία θα δυσαρεστηθεί και θα νοιώσει ότι προκαλείται”, πρόσθεσε. Οι ΗΠΑ και η Κίνα θα είχαν όφελος, καθώς επί του παρόντος καμία από τις δύο χώρες δεν έχει δικαίωμα διέλευσης μεγάλων πολεμικών σκαφών ή αεροπλανοφόρων προς τη Μαύρη Θάλασσα.
Οι περισσότεροι αναλυτές ανέφεραν ότι ο κ. Ερντογάν και οι σύμβουλοι του γνωρίζουν ότι είναι αδύνατο να αλλάξουν τη συνθήκη, αλλά ο βετεράνος Τούρκος πολιτικός χρησιμοποιεί το ζήτημα για να προκαλέσει μια “θύελλα”.
Σύμφωνα με την κ. Aydintasbas “αυτός είναι ο τρόπος της κυβέρνησης για να κάνει λόμπι για τη διώρυγα”. Προσθέτει ότι “ο Ερντογάν είναι κάθετος για την κατασκευή της παράλληλα με τον Βόσπορο και ένα από το επιχειρήματα του θα είναι ότι το νέο στενό θα δίνει στην Τουρκία πλήρη κυριαρχία- σε αντίθεση με την ελεύθερη διέλευση που κατοχυρώνει η συνθήκη”.
Αυτή η ερμηνεία είναι ανακριβής όσο και επικίνδυνη, λέει η κ. Aydintasbas. “Ανακριβής επειδή όσο υπάρχει το Μοντρέ κανένα πλοίο δεν θα υποχρεούται να χρησιμοποιεί τη διώρυγα. Παράλληλα είναι επικίνδυνη καθώς θα μπορούσε να προκαλέσει τους Ρώσους και τη διεθνή κοινότητα”.
