Η συνέχεια της συμμετοχής της Τουρκίας στη συμμαχία του ΝΑΤΟ είναι πιθανό να υπόκειται σε αναθεώρηση μετά την απόφαση της Ουάσινγκτον αυτήν την εβδομάδα να επιβάλει κυρώσεις εναντίον της Άγκυρας για την πρόσφατη αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400.
Οι εντάσεις αυξάνονταν ήδη μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας, από τότε που ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε το 2017 ότι διαπραγματεύεται μια σημαντική συμφωνία όπλων με τη Ρωσία, η οποία περιελάμβανε την αγορά του πυραυλικού συστήματος.
Η συμφωνία είναι ιδιαίτερα προβληματική για το NΑΤΟ, καθώς το σύστημα σχεδιάστηκε ειδικά για να καταστρέψει το νέο μαχητικό αεροσκάφος F-35, το οποίο έχει αναπτυχθεί από τις ΗΠΑ σε συνδυασμό με έναν αριθμό βασικών συμμάχων, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας. Πράγματι, η Τουρκία ήταν μία από τις λίγες χώρες -συμπεριλαμβανομένων των ΗΑΕ- που εξασφάλισε την έγκριση από την Ουάσινγκτον για την αγορά του υπερσύγχρονου αεροσκάφους. Η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ έκτοτε ακύρωσε τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35, ως απότοκο της ολοκλήρωσης της συμφωνίας με τη Ρωσία.
Τώρα η φιλονικία έχει ανέβει σε άλλο επίπεδο, αφού ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο ανακοίνωσε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα ότι η Ουάσινγκτον επέβαλε κυρώσεις σε βασικούς παράγοντες της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας. Η κίνηση προκάλεσε μια οργισμένη αντίδραση τόσο από την Άγκυρα όσο και από τη Μόσχα, η οποία ισχυρίστηκε ότι είχε ως στόχο να τιμωρήσει τους αμυντικούς τομείς και των δύο εθνών ταυτόχρονα.
Επιπλέον, η επιβολή κυρώσεων από ένα κράτος μέλος του ΝΑΤΟ εναντίον άλλου εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον της συμμαχίας. Μετά την ένταξή της στη συμμαχία στη δεκαετία του 1950 στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας έχει διαδραματίσει βασικό ρόλο στους στρατηγικούς υπολογισμούς του ΝΑΤΟ. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η γειτνίασή της με τα νότια σοβιετικά κράτη της Γεωργίας και της Αρμενίας σήμαινε ότι η συμμαχία μπόρεσε να ανακόψει την πρόσβαση της Σοβιετικής Ένωσης στη Μεσόγειο στο στενό του Βοσπόρου, καθώς και να επιτρέψει στις ΗΠΑ να αποθηκεύουν βαλλιστικούς πυραύλους στο τουρκικό έδαφος.
Πιο πρόσφατα, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τις αεροπορικές τους βάσεις στην Τουρκία για να εξαπολύσουν την αεροπορική εκστρατεία που κατέστρεψε τα οχυρά του ISIS στη Συρία και το Ιράκ.
Η ένταξη της Τουρκίας στη συμμαχία, ωστόσο, δεν ήταν χωρίς τις προκλήσεις της. Τα ερωτήματα τέθηκαν για πρώτη φορά σχετικά με τη συνεχιζόμενη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ στη δεκαετία του 1970, όταν εισέβαλε στην Κύπρο το 1974.
Όμως, ενώ η συμπεριφορά της Τουρκίας για το Κυπριακό, έχει χαρακτηριστεί απαράδεκτη από τα υπόλοιπα μέλη της συμμαχίας, δεν είχε ως αποτέλεσμα την σύμπραξη της Άγκυρας με ένα εχθρικό κράτος, κάτι που πλέον τα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ διαβλέπουν ως τέτοια σχέση, αναλύοντας τη συνεργασία Ερντογάν – Πούτιν.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν αδιανόητο ένας βασικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ να συνδεθεί με τη Μόσχα. Ωστόσο, ο Ερντογάν δεν έχει καμία αμφιβολία σήμερα για την εμβάθυνση αυτής της σχέσης, ακόμη και επειδή η Ρωσία θεωρείται από άλλα μέλη του ΝΑΤΟ ως σημαντική στρατηγική απειλή για την ασφάλειά τους.
Εκτός από την υπογραφή της συμφωνίας όπλων με τη Μόσχα, το επίπεδο συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας έχει εξελιχθεί σε επίπεδο όπου και οι δύο χώρες έχουν πραγματοποιήσει κοινές επιχειρήσεις στη Συρία. Αν και, οι δυνάμεις τους συγκρούστηκαν και εκεί.
Όμως, η αναπτυσσόμενη σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία απέχει πολύ από το μοναδικό ζήτημα που έχει φέρει σε δύσκολο σημείο τις σχέσεις της με τη Δύση. Η υποστήριξη του Ερντογάν για τη ριζοσπαστική ισλαμιστική επάνοδο παγκοσμίως, με την Άγκυρα να υποστηρίζει μια ποικιλία ομάδων σε χώρες όπως η Συρία, η Λιβύη, το Ιράκ και άλλες χώρες, τον έβαλε σε μια πορεία σύγκρουσης με πρώην συμμάχους, όπως και η αντίθεσή του στο προσφάτως υπογεγραμμένο Σύμφωνο του Αβραάμ, την ειρηνευτική συμφωνία Ισραήλ – Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Η βαθιά αντιπάθεια του Ερντογάν προς τη Δύση προκάλεσε πρόσφατα μια διπλωματική συζήτηση με το Παρίσι, αφότου επιτέθηκε στον Γάλλο πρόεδρο, Εμμανουέλ Μακρόν, λέγοντας ότι χρειάζεται “ψυχική θεραπεία” μετά από τις δηλώσεις του στον απόηχο της εκτέλεσης του Γάλλου καθηγητή από φανατικό ισλαμιστή στο Παρίσι.
Μια άλλη μεγάλη διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και της υπόλοιπης Ευρώπης ήταν η επιμονή της Άγκυρας να διεξάγει επιχειρήσεις γεώτρησης φυσικού αερίου στα ύδατα πάνω από κυπριακή υφαλοκρηπίδα, αλλά και η απειλές και η αποστολή του Ορούτς Ρέις σε ύδατα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, προκαλώντας φόβους ότι ενδέχεται να υπάρξει ναυτική σύγκρουση.
Η ΕΕ αυτή την εβδομάδα απάντησε σε αυτό που θεωρεί ως προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, επιβάλλοντας κυρώσεις σε έναν απροσδιόριστο αριθμό Τούρκων αξιωματούχων και οντοτήτων που εμπλέκονται στις επιχειρήσεις γεώτρησης φυσικού αερίου. Επιπλέον, υπάρχει η προοπτική αυστηρότερων κυρώσεων εάν η κυβέρνηση Μπάιντεν αποφασίσει ότι θέλει να επεκτείνει τη σκληρή αμερικανική στάση προς την Τουρκία.
Εν ολίγοις, η Τουρκία παίζει με την ανοχή της συμμαχίας του ΝΑΤΟ για ορισμένα βασικά ζητήματα, στο βαθμό που τίθενται πλέον σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την παραμονή της.
Ένας από τους κύριους παράγοντες που εξακολουθεί να μετράει υπέρ της Άγκυρας είναι ότι, σύμφωνα με τον υπάρχοντα χάρτη του ΝΑΤΟ, δεν υπάρχει μηχανισμός για την αποπομπή κρατών μελών. Το άρθρο 13 της ιδρυτικής συνθήκης της συμμαχίας δηλώνει ότι μια χώρα μπορεί να φύγει εθελοντικά, αλλά δεν καλύπτει την αποπομπή.
Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, ωστόσο, εάν, ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του Ερντογάν και για την προστασία των συμφερόντων άλλων μελών, η συμμαχία αποφασίσει να αλλάξει το ιδρυτικό καταστατικό. Η αλλαγή των κανόνων ένταξης του ΝΑΤΟ προκειμένου να εκδιωχθεί η Τουρκία θα ήταν σίγουρα μια δραματική κίνηση – κάτι που θα προκαλούσε σοβαρή ανησυχία σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αλλά υπάρχει το ενδεχόμενο να φτάσει ο κόμπος στο χτένι και οι ηγέτες του ΝΑΤΟ να πιστεψουν ότι δεν έχουν άλλη εναλλακτική λύση, εάν ο Ερντογάν επιμένει με την προκλητική του συμπεριφορά και τις απειλές εναντίον πάντων.
Πέτρος Κράνιας
