Η λέξη “σκάνδαλο” και το καθεστώς του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχουν καταντήσει να θεωρούνται συγγενείς, καθώς δεκάδες σκάνδαλα έχουν δημοσιευθεί στην πολύχρονη καριέρα του αρχηγού του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), με τα απόνερά τους να φτάνουν κατά καιρούς μέχρι τις ΗΠΑ, να σημοσιεύονται στα Malta Papers και γενικότερα να προκαλούν έκπληξη και οργή εντός και εκτός συνόρων, χωρίς ωστόσο να πληρώσει ποτέ κανείς.
Για άλλη μία φορά, η παραίτηση του γαμπρού του Τούρκου προέδρου και πρώην υπουργού Οικονομικών της Τουρκίας, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, ήρθε να υπενθυμίσει σε όλους μία σειρά από σκάνδαλα, που έχουν μείνει “ανεξιχνίαστα” και στα οποία φυσικά εμπλέκονται μέλη του στενού περιβάλλοντος είτε οικογενειακού είτε πολιτικού, του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ως ένας από τους κύριους δεσμούς στην αλυσίδα των σκανδάλων, θα πρέπει να επισημανθούν τα μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας και η επικοινωνία. Διότι, δυστυχώς, οι ημερομηνίες 8 και 9 Νοεμβρίου 2020 αξίζουν να σημειωθούν στην ιστορία ως ένας λεκές στην ιστορία του τουρκικού Τύπου, χάρη σε αρκετούς δημοσιογράφους και ανωτέρους τους σε εφημεριδες, ιστοσελίδες και κανάλια.
Η προεδρία αντιμετώπισε άσχημα την κρίση
Ο πρώτος κρίκος στην αλυσίδα των σκανδάλων ήταν ο ίδιος ο διορισμός του Αλμπαϊράκ από τον Ερντογάν ως Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, ενώνοντας μάλιστα δύο ξεχωριστά, μέχρι πρότινος υπουργεία, μετά τις εκλογές του 2018. Τον είχε παρουσιάσει σε παγκόσμιους ηγέτες σχεδόν ως διάδοχό του.
Χρειάστηκαν 27 ώρες για να αποδεχθεί ο Ερντογάν την παραίτηση του γαμπρού του, που μάλιστα ήρθε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τελικά ανακοίνωσε την αποδοχή μέσω της Διεύθυνσης Επικοινωνιών.
Εν τω μεταξύ, ο Ομέρ Τσελίκ, ο εκπρόσωπος του AKP είπε στον Τύπο ότι τα στελέχη του κόμματος δεν συζήτησαν την παραίτηση επειδή μόνο ο πρόεδρος μπορεί να αποφασίσει ποιος θα διορίσει ή θα απολύσει έναν υπουργό. Αυτή ήταν μια on-the-record δήλωση του κυβερνώντος κόμματος ότι υπάρχει ένα one-man-rule στη χώρα, κάτι που κανείς δεν αντιλήφθηκε και κάτι που αποτελεί ένα ξεχωριστό σκάνδαλο για την υποτιθέμενη δημοκρατία.
Διαρροές από τις κλειστές πόρτες
Περισσότερα σκάνδαλα εμφανίστηκαν αφότου ο Ερντογάν απέλυσε τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, Μουράτ Ουισάλ και τον αντικατέστησε με τον πρώην Διευθυντή Στρατηγικής και Προϋπολογισμού, Νατζί Αγμπάλ στις 6 Νοεμβρίου.
Ένα από αυτά είναι ένας ισχυρισμός σχετικά με τον Αλμπαϊράκ και τον Αγμπάλ. Το Σάββατο το βράδυ ο Τούρκος πρόεδρος κάλεσε τον νέο διοικητή της κεντρικής τράπεζας για ενημέρωση για την οικονομία. Ο Αγμπάλ δήλωσε στον Ερντογάν ότι δεν υπάρχουν συναλλαγματικά αποθέματα. Ο πρόεδρος της Τουρκίας κάλεσε τον Αλμπαϊράκ, στο προεδρικό μέγαρο για εξηγήσεις. Αυτός όντας εξοργισμένος με τον νέο κεντρικό τραπεζίτη, κατά την έξοδό τους από το προεδρικό μέγαρο, τον προπηλάκισε με αποτέλεσμα να πιαστούν στα χέρια!
Ένα άλλο σκάνδαλο είναι ότι ο Ερντογάν παρενέβη την τελευταία στιγμή για να σταματήσει τα σχέδια αύξησης των επιτοκίων σε μια προσπάθεια υπεράσπισης της αξίας της τουρκικής λίρας τον Οκτώβριο, μετά τη συνεδρίαση του Σεπτεμβρίου.
Στη συνέχεια, υπήρχε η είδηση ότι ο Αλμπαϊράκ είπε στους βουλευτές του AKP κατά τη διάρκεια μιας κεκλεισμένων των θυρών συνάντησης ότι “μπορούμε να μειώσουμε την αξία των ξένων νομισμάτων αν θέλουμε, αυξάνοντας τα επιτόκια, αλλά δεν το θέλουμε”. Αυτό ερμηνεύθηκε ως απόπειρα να μετατοπιστεί η πλήρης ευθύνη στον Ερντογάν.
Εν τω μεταξύ, η τουρκική λίρα είχε φτάσει να διαπραγματεύεται στα 8,5 ανά δολάριο ΗΠΑ. Και πάλι, σε μια συνάντηση, ο Μπουλέντ Αρίντς είχε αντιταχθεί στη δήλωση του Αλμπαϊράκ ότι “το πρόβλημα στην οικονομία είναι ψυχολογικό”, εκφράζοντας τις ανησυχίες του για μια κρίση.
Υπάρχει ακόμη ένας ισχυρισμός ότι ο Ερντογάν ζήτησε από τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού να διερευνήσει τον ισχυρισμό ότι “30 – 40 βουλευτές θα στραφούν στο DEVA ή στο Κόμμα του Μέλλοντος εάν ο Αλμπαϊράκ δεν αποχωρήσει από τη θέση”.
Αυτοί οι μικροί κρίκοι στην αλυσίδα στην αλυσίδα των σκανδάλων έχουν γίνει εμφανείς μόλις τις τελευταίες μέρες.
Αιτήματα “πτώχευσης συστήματος” και εκλογών
Ο αρχηγός του CHP, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου περιέγραψε την κατάσταση ως “κρατική κρίση”. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της διαχείρισης του κράτους από τον Ερντογάν ως οικογενειακή επιχείρηση.
Το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) ζήτησε άμεσες εκλογές σε γραπτή δήλωση.
Ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, επικεφαλής του εκλογικού εταίρου του Ερντογάν, του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) ήταν ο πρώτος πολιτικός που παρενέβη όταν ο Σοϊλού παραιτήθηκε τον Απρίλιο για να τον μεταπείσει. Αλλά αυτή τη φορά, δεν είπε ούτε λέξη.
Και υπάρχει ένα σημείο συναίνεσης μεταξύ της αρχηγού του Καλού Κόμματος, Μεράλ Ακσενέρ, του αρχηγού του κόμματος DEVA, Αλί Μπαμπατζάν, του αρχηγού του Κόμματος του Μέλλοντος, Αχμέτ Νταβούτογλου. Αυτό είναι η εναντίωση στο Προεδρικό Κυβερνητικό Σύστημα, για το οποίο διατυμπανίζουν ότι έχει “χρεοκοπήσει”, έχει αποτύχει και πλέον η Τουρκία χρειάζεται ένα ισχυρό κοινοβουλευτικό σύστημα.
Ο Ερντογάν πρέπει να κάνει κάτι για να αλλάξει την ατζέντα, αλλά φαίνεται ότι δεν είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει ακόμη τα αποτελέσματα των εκλογών στις ΗΠΑ. Έκανε σχεδόν τρεις μέρες για να συγχαρεί τον νέο πρόεδρο.
Μπορούν οι Λουτφί Ελβάν και Νατζί Αγμπάλ να σώσουν κάτι;
Ο Νατζί Αγμπάλ είναι μια πολιτική προσωπικότητα που διετέλεσε αναπληρωτής και υπουργός του AKP. Ο διορισμός του ως επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας είναι αμφιλεγόμενος από την άποψη του Συντάγματος. Ωστόσο, οι χρηματοπιστωτικές αγορές αντέδρασαν θετικά: τουλάχιστον είναι κάποιος που κατανοεί τα οικονομικά και είναι λίγο πολύ γνωστός από τους διεθνείς κεφαλαιακούς κύκλους. Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, η ισοτιμία δολαρίου-λίρας έπεσε από 8,50 λίρες σε 8,25. Αυτά τα νούμερα, θα μπορούσαν από μόνα τους να αποτελέσουν ξεχωριστό σκάνδαλο. Αλλά η υπόσχεση του Νατζί Αγμπάλ για “περισσότερο διάλογο, διαφάνεια και προβλεψιμότητα” σε σημαντικά μέλη του επιχειρηματικού κόσμου και την ικανοποίηση της αποχώρησης του Μπεράτ Αλμπαϊράκ επηρέασε επίσης τον ελαφρώς θετικό αντίκτυπο.
Ο Λουτφί Ελβάν, ο οποίος αντικατέστησε τον Αλμπαϊράκ, είχε προηγουμένως υπηρετήσει ως Υπουργός Ανάπτυξης και αναπληρωτής πρωθυπουργός για τις μεταρρυθμίσεις (άσχετα αν δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ). Ωστόσο, ο Λουτφί Ελβάν ίσως χρειαστεί να παραιτηθεί από τη δεύτερή του ιδιότητα, όπως απαιτείται από το Προεδρικό Κυβερνητικό Σύστημα. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι ο Ελβάν ήταν ο μόνος υπουργός που επέδειξε ακεραιότητα, με το να υποστηρίξει τον Νταβούτογλου αφότου έπρεπε να παραιτηθεί από πρωθυπουργός.
Ωστόσο, πριν φτάσουμε στην πραγματική ερώτηση, παραμένει ένα άλλο ερώτημα. Μπορούν οι Ελβάν και Αγμπάλ να σταματήσουν να την εξέλιξη της χρηματοδοτικής κρίσης σε οικονομική κρίση και μετά σε πολιτική; Σε τελική ανάλυση, ο αριθμός των βαρέων όπλων στο οικονομικό οπλοστάσιο του Ερντογάν μειώνεται σταδιακά.
Το πραγματικό ερώτημα
Η αλυσίδα των σκανδάλων θα μπορούσε να συνεχιστεί. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν το τζίνι είναι έξω από το μπουκάλι, είναι δύσκολο να το βάλεις ξανά μέσα.
Ένα από τα πράγματα που φοβόταν περισσότερο ο Ερντογάν μετά το σκάνδαλο για απάτη στις 17-25 Δεκεμβρίου 2013, με τις περίφημες συνομιλίες του γιου του Μπιλάλ, οι οποίες βαφτίστηκαν “ψεύτικες”, ήταν μια ρήξη στην οικογένεια. Στην πραγματικότητα, μετά την ήττα των εκλογών στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Μαρτίου 2019, οι πολιτικές φήμες ισχυρίστηκαν ότι η απόφαση να ζητηθεί επανάληψη λήφθηκε μετά την απόφαση να διατηρηθεί ο Αλμπαϊράκ στην στενή ομάδα και την οικογένεια. Η οικογένεια ανησυχούσε ότι ακόμη και αν είχε εμφανιστεί ένα μικρό ρήγμα στον τοίχο, σύντομα θα εξελισσόταν σε ρωγμή. Στην πραγματικότητα, παρά τη βαριά ήττα από τον αντίπαλο του CHP, Εκρέμ Ιμάμογλου, στην Κωνσταντινούπολη στις 23 Ιουνίου, η οικογένεια παρέμεινε ενωμένη.
Αλλά τώρα, μια μεγάλη πολιτική ρωγμή έχει ανοίξει στον οικογενειακό τοίχο, όχι ένα μικρό ρήγμα.
Το ερώτημα είναι αν η αναχώρηση του Αλμπαϊράκ είναι τέλος ή αρχή;
Εάν ο Ερντογάν δέχτηκε την αποχώρηση του Αλμπαϊράκ για να αποτρέψει άλλες αποχωρήσεις από το AKP, ως προληπτικό μέτρο, αυτό σημαίνει ότι άρχισε να θυσιάζει ανθρώπους για να προστατεύσει τον θρόνο του;
Θα συνεχιστεί αυτή η τάση;
Πιθανά αποτελέσματα
Η αποχώρηση του Αλμπαϊράκ μπορεί να οδηγήσει ορισμένους ανθρώπους, γνωστούς εδώ και πολύ καιρό ότι δεν ταίριαζαν με τον “γαμπρό”, να αποκτήσουν δύναμη.
Για παράδειγμα, ο πρώην πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ. Είχε κατηγορήσει τον Αλμπαϊράκ για την αποτυχία των εκλογών στην Κωνσταντινούπολη.
Και, όπως είναι αυτονόητο, ο υπουργός Εσωτερικών, Σουλεϊμάν Σοϊλού.
Η αποχώρηση του Αλμπαϊράκ θα οδηγήσει σε εκκαθάριση ορισμένων αναπληρωτών υπουργών, γενικών διευθυντών και προέδρων που οφείλουν τη θέση τους στον Αλμπαϊράκ;
Και, με την αποχώρηση του Αλμπαϊράκ, υπάρχει πιθανότητα σοβαρών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην οικονομική πολιτική; Ή θα υπάρξουν μόνο “μέτρα πρώτων βοηθειών”, σύμφωνα με τη ρήση του μέντορα του Ερντογάν, Νετζμετίν Ερμπακάν; Θα επιστρέψει ο Ερντογάν στα βήματα της πολιτικής και οικονομικής μεταρρύθμισης που είχε κάνει σε συνεργασία με το CHP και μετά τα παράτησε; Όσο παραμένει το Προεδρικό Κυβερνητικό Σύστημα, αυτό θα ήταν δύσκολο, ίσως και αδύνατο. Δεν υπάρχει χώρος για όνειρα. Εφ’ όσον ο Ερντογάν επιμένει να εξασκεί όλη την εξουσία μόνος του, ο επιχειρηματικός κόσμος θα πρέπει να χρυσώσει στον εαυτό του το χάπι, με το την πτώση της ισοτιμίας δολαρίου-λίρας κατά 0,25 δολάρια ή ακόμα και στο 7,5. Και σε όλα αυτά, μένει κλασικά αντιμέτωπος με την κυβερνητική αδιαφορία, ο τουρκικός λαός που αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, ανεργία, αλλά και τη χλεύη ακόμα και του ίδιου του Ερντογάν.
Πέτρος Κράνιας
