ING: Γιατί το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ είναι καθοριστικό για την Ευρώπη – Τι θα σημάνει μία δεύτερη θητεία Τραμπ, τι θα φέρει μία νίκη Μπάιντεν

Της Ελευθερίας Κούρταλη

Σε 13 ημέρες η Αμερική ψηφίζει και ολόκληρος ο κόσμος έχει στραμμένα τα βλέμματα στο αποτέλεσμα της κάλπης. Δεδομένων των πρόσφατων πιέσεων στις σχέσεις ΗΠΑ-ΕΕ, αυτό το αποτέλεσμα έχει τεράστια σημασία για την Ευρώπη. Κατά την άποψη της ING, υπάρχουν διάφοροι τομείς πολιτικής που θα επηρεάσουν τις μελλοντικές σχέσεις των δύο μερών και θα μπορούσαν τελικά να επηρεάσουν την οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη.

Μπορεί τα εγχώρια ζητήματα να κρίνουν τις εκλογές των ΗΠΑ, το αποτέλεσμα θα έχει σημαντικό αντίκτυπο ωστόσο σε πολλές άλλες οικονομίες, όπως επισημαίνει η ING, ιδίως μέσω του εμπορίου και της πολιτικής ασφάλειας, καθώς και μέσω των μηνυμάτων που θα δοθούν για τον υπόλοιπο κόσμο από τις ρυθμιστικές αποφάσεις των ΗΠΑ.

Το status quo της σχέσης μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ

Κοιτάζοντας το τι έχει καθορίσει πρόσφατα τη σχέση μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ, δύο πράγματα αμέσως ξεχωρίζουν: δασμοί και κυρώσεις. Η πολιτική “First America”, που εφαρμόστηκε από τον Πρόεδρο Τραμπ για την αντιμετώπιση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών στις ΗΠΑ, έχει προκαλέσει πολλές προκλήσεις στις οικονομίες διεθνώς τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Πριν πάει ο Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οι ΗΠΑ ήταν αξιόπιστος εταίρος στο εμπόριο και την εξωτερική πολιτική. Αυτό περιελάβανε, μεταξύ άλλων, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και της ενέργειας.

Ευρωπαϊκό πλεόνασμα στο εμπόριο αγαθών

Οι ΗΠΑ έχουν εμπορικό έλλειμμα με την ΕΕ από το 1994. Στην πραγματικότητα, το έλλειμμα στο εμπόριο αγαθών με την ΕΕ αυξήθηκε περισσότερο από δέκα φορές από 17 δισεκατομμύρια δολάρια το 1997 σε 178,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019, ενώ το εμπορικό ισοζύγιο υπηρεσιών είναι σε πλεόνασμα από το 2003. Κατά τη διάρκεια της θητείας του Τραμπ οι ευρωπαϊκές εξαγωγές στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 23,7%, ενώ οι εξαγωγές των ΗΠΑ προς την ΕΕ αυξήθηκαν κατά 24,9%.

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις από τις ΗΠΑ στην ΕΕ ήταν χαμηλότερες υπό τη διοίκηση του Τραμπ από ό,τι στο παρελθόν. Όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, το απόθεμα των άμεσων ξένων επενδύσεων των ΗΠΑ στην ΕΕ ήταν 3,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2018, αυτό το απόθεμα είχε μειωθεί στα 3,2 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ταυτόχρονα και ίσως λόγω του εμπορικού πολέμου, οι άμεσες ευρωπαϊκές επενδύσεις στις ΗΠΑ αυξήθηκαν από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2015 σε 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2019.

Εμπορικές τριβές και δασμοί

Λίγο πριν ο Τραμπ αναλάβει καθήκοντα στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο του 2017, οι ΗΠΑ και η ΕΕ συμφώνησαν με βάση τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) την κατάργηση του 97% των δασμών. Οι ΗΠΑ επιθυμούσαν να καταργήσουν το 100% των δασμών, ενώ η ΕΕ ήθελε να διατηρήσει τους δασμούς σε ευαίσθητα γεωργικά προϊόντα. Μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ θα είχε ως αποτέλεσμα οι εξαγωγές της ΕΕ προς τις ΗΠΑ να αυξηθούν κατά 27%, ενώ οι εξαγωγές των ΗΠΑ προς την ΕΕ θα είχαν αυξηθεί κατά 37,5%. Ωστόσο, η κυβέρνηση Τραμπ δεν συνέχισε τις διαπραγματεύσεις.

Αντίθετα, ο Τραμπ υιοθέτησε μια διαφορετική προσέγγιση, επιβάλλοντας δασμούς τον Ιούνιο του 2018, με “πρωταγωνιστές” τον χάλυβα  (25%) και το αλουμίνιο (10%). Συχνά απειλούσε να επιβάλει δασμούς στα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα και στα ανταλλακτικά αυτοκινήτων, αλλά μέχρι τώρα, αυτές οι απειλές δεν έχουν υλοποιηθεί. Αυτό σημαίνει ότι επί του παρόντος οι μόνοι δασμοί που επέβαλε ή αύξησε ο Τραμπ στα ευρωπαϊκά αγαθά είναι αυτοί στον χάλυβα και το αλουμίνιο και σε προϊόντα που κατασκευάζονται στην Ευρώπη, όπως π.χ. Σκοτσέζικο ουίσκι, ιταλικό πεκορίνο ή ολλανδικό τυρί Edam. Μερικοί από αυτούς τους δασμούς ήταν στις ίδιες γραμμές με την απόφαση του ΠΟΕ για την Boeing και την Airbus.

Το 2016, οι μέσοι δασμοί των ΗΠΑ για γεωργικά αγαθά και μη γεωργικά αγαθά της ΕΕ ανήλθαν σε 6,8% και 3,9%, αντίστοιχα. Το 2018 αυξήθηκαν στο 7,2% και 4,0%, αντίστοιχα. Για τα κινεζικά γεωργικά προϊόντα, οι μέσοι δασμοί των ΗΠΑ αυξήθηκαν από 4,2% το 2016 σε 4,3% δύο χρόνια αργότερα, ενώ οι δασμοί για τα μη γεωργικά προϊόντα αυξήθηκαν στο 4,1% από 4,0%. Αυτό είναι πολύ χαμηλότερο από τις χώρες όπως η Γουατεμάλα, όπου οι μέσοι δασμοί των ΗΠΑ που επιβάλλονται στα γεωργικά προϊόντα ανήλθαν σε 8,4% το 2018, αλλά ταυτόχρονα, είναι πολύ μεγαλύτεροι από ό,τι στην Ισλανδία, για παράδειγμα, όπου οι μέσοι δασμοί των ΗΠΑ για τα γεωργικά προϊόντα ανήλθαν σε μόλις 2% το 2018. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα για το 2019, όπως σημειώνει η ING.

Εμπόριο Ενέργειας και Nord Stream 2

Εκτός από τους δασμούς σε αγαθά η κυβέρνηση Trump έκανε επίσης έντονη χρήση κυρώσεων για να επιβάλει την οικονομική στρατηγική της. Τα τελευταία 150 χιλιόμετρα του Nord Stream 2, ο αγωγός φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς τη Γερμανία, είναι ένα παράδειγμα.

Τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ έχουν γίνει ο κύριος προμηθευτής υγροποιημένου φυσικού αερίου στην ΕΕ (LNG). Το μερίδιο του φυσικού αερίου που εισήχθη από τις ΗΠΑ ήταν 16% το 2019, από 6% και 4% το 2018 και το 2017, αντίστοιχα. Η ΕΕ πρέπει να εισαγάγει το 70% της συνολικής ζήτησης LNG της περιοχής. Προκειμένου να διαφοροποιήσει τις εισαγωγές ενέργειας και να διασφαλίσει την ασφάλεια του εφοδιασμού, η ΕΕ θέλησε να αυξήσει τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία, μια κίνηση που πυροδότησε μια γεωπολιτική διαμάχη.

Μετά την απειλή της κυβέρνησης Τραμπ να επιβάλει κυρώσεις σε εταιρείες που χρηματοδοτούν το έργο, ο Nord Stream 2 σταμάτησε πέρυσι.

Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση Τραμπ έχει προσπαθήσει να διαλύσει την παγκόσμια τάξη που βασίζεται σε κανόνες. Ο Τραμπ έχει τερματίσει τη σχέση των ΗΠΑ με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, υποστηρίζοντας ότι ήταν υπεύθυνος για τη διάδοση και ανάπτυξη του Covid-19. Και έχει εμποδίσει τον διορισμό δικαστών στο διαιτητικό δικαστήριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Εν ολίγοις, οι παγκόσμιες εντάσεις έχουν αυξηθεί, η εμπιστοσύνη έχει χαθεί και η ΕΕ έχει εγκλωβιστεί.

Τι μπορεί να περιμένει η Ευρώπη από τον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ;

Θα αλλάξουν τα πράγματα εάν επανεκλεγεί ο Τραμπ τον Νοέμβριο; Τα σλόγκαν της εκστρατείας του “Keep America Great” και “Promises Made, Promises Kept” επισημαίνουν μια δεύτερη θητεία στο αξίωμα χωρίς καμία απόκλιση από την τρέχουσα πορεία της πολιτικής.

Παρόλο που η Ευρώπη πιθανότατα δεν θα είναι στο κύριο επίκεντρο της δεύτερης θητείας του Τραμπ, η απειλή για δασμούς και κυρώσεις σε ευρωπαϊκά προϊόντα και κατασκευαστές θα παραμείνει στην Ευρώπη για άλλα τέσσερα χρόνια. Η Ευρώπη θα έπρεπε επίσης να γίνει πιο ανεξάρτητη και μάλλον πιο ευκαιριακή στη γεωπολιτική μάχη μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.

Εάν οι Ρεπουμπλικανοί χάσουν την πλειοψηφία τους στο Κογκρέσο, ο Τραμπ θα μπορούσε να γίνει ακόμη πιο ενεργός στον τομέα του εμπορίου, καθώς η εξωτερική πολιτική θα παραμείνει μία από τις λίγες αποκλειστικές προεδρικές ευθύνες. Θεωρητικά, μια δεύτερη θητεία Τραμπ θα μπορούσε να προσπαθήσει να συνεργαστεί με την ΕΕ για να αντιμετωπίσει κοινές ανησυχίες σε σχέση με την Κίνα, αλλά τα σχόλια της τρέχουσας κυβέρνησης τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι αυτή δεν είναι μια προτιμώμενη τακτική.

Νίκη του Τζο Μπάιντεν από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια πιο συμφιλιωτική προσέγγιση, αν και μια πλήρης ανατροπή σε όλες τις πολιτικές της εποχής του Τραμπ φαίνεται απίθανη.

Η ING αναλύει μερικούς από τους τρόπους με τους οποίους εκτιμά ότι μια κυβέρνηση Μπάιντεν θα μπορούσε να επηρεάσει την Ευρώπη:

Στο εμπόριο, δεν αναμένεται σημαντική αλλαγή. Παραδοσιακά, οι Δημοκρατικοί υποστηρίζουν λιγότερο το ελεύθερο εμπόριο από τους Ρεπουμπλικάνους. Η μάχη στον κλάδο της τεχνολογίας αναμένεται να συνεχιστεί, ασκώντας περαιτέρω πίεση στο παγκόσμιο εμπόριο και ιδίως στις σχέσεις με την Κίνα. Ωστόσο, μια κυβέρνηση Μπάιντεν είναι πιθανό να επενδύσει περισσότερο στη διατλαντική σχέση, σε μια προσπάθεια να καταστήσει την Ευρώπη σύμμαχο. Ο Μπάιντεν φαίνεται απίθανο να χρησιμοποιήσει δασμούς ως μέσο πολιτικής. Ακόμα κι αν οι εμπορικές σχέσεις βελτιωθούν υπό τον Μπάιντεν, θα παραμείνει η πίεση των ΗΠΑ στην Ευρώπη για αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Το Brexit σχετίζεται με το εμπόριο.  Εδώ, το αποτέλεσμα των εκλογών των ΗΠΑ θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στις τρέχουσες δυσκίνητες διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ. Εάν ο Τραμπ διατηρήσει την προεδρία, μπορεί να προσπαθήσει να υπάρξει εμπορική συμφωνία του Ηνωμένου Βασιλείου, εις βάρος της Ευρώπης. Αντίθετα, οι ιρλανδικές ρίζες του Μπάιντεν καθιστούν τα πράγματα πιο δύσκολα για το Ηνωμένο Βασίλειο και επομένως θα μπορούσαν να ωθήσουν το Ηνωμένο Βασίλειο να προσχωρήσει στις απαιτήσεις της ΕΕ.

Όσον αφορά το ρυθμιστικό περιβάλλον και τη φορολογία, μια κυβέρνηση Μπάιντεν θα μπορούσε να φέρει τις ΗΠΑ πιο κοντά στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά το οικονομικό ρυθμιστικό περιβάλλον. Και θα μπορούσε να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ για να τροποποιήσει τους φορολογικούς κανόνες για τις ψηφιακές εταιρείες. Εάν, βάσει μιας κοινής συμφωνίας για τον ψηφιακό κανονισμό, η ΕΕ εγκαταλείψει τον εθνικό φόρο ψηφιακών υπηρεσιών για τις εταιρείες των ΗΠΑ, οι ΗΠΑ θα ακυρώσουν τις έρευνες του Τμήματος 301.

Παρόλο που ο Τζο Μπάιντεν πιστεύει ότι ο Nord Stream 2 είναι “μια κακή συμφωνία για την Ευρώπη”, είναι πιθανό ότι δεν θα είναι τόσο αυστηρός όσο ο Τραμπ σε αυτό το ζήτημα όσο επιδιώκει να ξαναχτίσει σχέσεις με την Ευρώπη και ειδικότερα με τη Γερμανία. Ωστόσο, μπορεί να θέλει κάτι σε αντάλλαγμα. Εάν αυξηθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, οι ΗΠΑ ενδέχεται να απαιτήσουν ευρύτερη πρόσβαση στις αγορές φυσικού αερίου στην Ευρώπη σε βάρος της Ρωσίας.

Θα μπορούσαν επίσης να υπάρξουν θετικές επιπτώσεις για την Ευρώπη από εσωτερικά ζητήματα των ΗΠΑ: ένα μεγάλο πρόγραμμα υποδομών, περισσότερες επενδύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και το  5G. Με την νίκη Μπάιντεν, οι ευρωπαίοι παγκόσμιοι παίκτες είναι πιο πιθανό να επωφεληθούν από αυτές τις εγχώριες επενδύσεις στις ΗΠΑ παρά από μια δεύτερη θητεία του Τραμπ.

Οι προγραμματισμένες αυξήσεις φόρων υπό τον Μπάιντεν είναι απίθανο να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις άμεσες ξένες επενδύσεις από την Ευρώπη στις ΗΠΑ. Ακόμη και με υψηλότερους φόρους, η ΙΝG δεν εκτιμά ότι θα υπάρξει μείωση των κερδών των ευρωπαϊκών εταιρειών. Οι φόροι θα μπορούσαν να είναι υψηλότεροι αλλά όχι τόσο υψηλοί όσο ήταν πριν ο Τραμπ ανέλαβε τα καθήκοντά του, ενώ οι συνθήκες για το εξωτερικό εμπόριο θα βελτιωθούν.

Καταλήγοντας η ING σημειώνει πως η Ευρώπη μπορεί να μην έχει… λόγο στις προσεχείς προεδρικές εκλογές, αλλά έχει συμφέρον από το αποτέλεσμα. Η επανεκλογή του Τραμπ σημαίνει τη συνέχιση του status quo, ενώ μια αλλαγή στο οβάλ γραφείο θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα περίοδο σχέσεων ΗΠΑ-ΕΕ. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, η κληρονομιά του Τραμπ θα συνεχίσει να ισχύει, με το “America First” να βρίσκεται ακόμα στο επίκεντρο της μελλοντικής εξωτερικής πολιτικής.