Ανάθεμα: Από το ρήμα ανατίθημε. Σήμαινε αρχικά, το τιθέμενο πράγμα ως ευλαβή προσφορά και αφιέρωμα προς τον Θεό (τάμα). Επί ανθρώπων είχε την αυτή σημασία (ο ταμένος). Αργότερα η λέξη περιέπεσε στην κακή σημασία του αποβλήτου ή του αποτροπαίου, του αφωρισμένου υπό μεταγένεστερη σημασία (ενώ η αρχική ήταν του αφιερωμένου).
Υπό την κακή αυτή σημασία σημαίνει, ότι ο αυτός ο άνθρωπος είναι ανάθεμα, χωρισμένος δηλαδή από την καλή κοινωνία των ανθρώπων, αναθεματισμένος, καταραμένος. Γι’ αυτό η λέξη σημαίνει κατάρα.
Υπό την επικρατήσασα αυτή σημασία της αράς, χρησιμοποιείται κατά το πλείστον στην Καινή Διαθήκη και από τους ιερούς κανόνες: «ει τις κληρικός ή λαϊκός, …ανάθεμα έστω», σημαίνει δε, τον κεχωρισμένο ή αφωρισμένο από την εκκλησιαστική κοινωνία και τον απόβλητο της θείας χάριτος και συνεπώς τον στερημένο των σωτηρίων επακολουθημάτων αυτής.
Σαφές είναι, λοιπόν, ότι πρόκειται περί ταυτοσήμου λέξεως προς τον «ΑΦΟΡΙΣΜΟΝ» ο οποίος έχει την ίδια ακριβώς διπλή ονομασία, με επικράτηση εν τέλει της κακής. Έτσι «ανάθεμα» και «αφορισμός» είναι ένα και το αυτό πράγμα.
Ο αφορισμός είναι η βαρύτατη των εκκλησιαστικών ποινών, η υπό του αρμοδίου εκκλησιαστικού δικαστηρίου (ως επί το πλείστον του Συνοδικού) επιβαλλομένη, για βαρύτατα καραπτώματα σε περιπέσοντα σ’ αυτά κληρικό ή λαϊκό. Ο οποίος στερείται πλέον, παντός υπό της Εκκλησίας παρεχομένου αγιαστικού μέσου, ακόμη και της ψυχικής σωτηρίας.
Επίσης ο αφορισμός διακρίνεται σε μεγάλο και μικρό. Ο πρώτος σημαίνει την πλήρη αποκοπή του (τέως) πιστού από την εκκλησιαστική κοινωνία και ο δεύτερος την προσωρινή (και για ορισμένο χρονικό διάστημα) αποκοπή από της εκκλησιαστικής κοινωνίας ή από μερικών μόνον αγιαστικών τελετών αυτής.
Μάλιστα, στην εκκλησία της Ελλάδος παρουσιάσθηκαν παραδείγματα επιβολής του αναθέματος (αφορισμού) και σε πολιτικό, τον Ελευθ. Βενιζέλο, τον Δεκέμβριο του 1916 εν μέσω εθνικού διχασμού. Συγκεκριμένα, το «πολιτικόν» ανάθεμα κατά του τότε Προέδρου της εν Θεσσαλονίκης Επαναστατικής Κυβερνήσεως, έχον ως εξής: «Ελευθερίω Βενιζέλω επιβουλευθέντι την Βασιλείαν και την Πατρίδα και καταδιώξαντι και φυλακίσαντι Αρχιερείς, ανάθεμα έστω».
Τέλος, ο αφορισμός δύναται ν’ αρθεί, ακόμη και μεταθανατίως. Και βεβαίως επαφίεται στο έλεος του Πανάγαθου Θεού η τελική κρίσις και απόφασις περί της σωτηρίας της ψυχής του αφορισθέντος…
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΜΕΝΤΖΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
