Ζούμε σε μια εποχή, η οποία θα μνημονεύεται από τους ιστορικούς του μέλλοντος ως μια καμπή στην πορεία της ανθρωπότητας. Είναι κοινή πεποίθηση ότι μετά την πανδημία ο κόσμος δεν θα είναι ο ίδιος. Θα επηρεαστούν σοβαρά η κοινωνία, η οικονομία, η πολιτική, η εργασία, η εκπαίδευση, το περιβάλλον, η τεχνολογία, ακόμη και το μοντέλο διακυβέρνησης.
Ήδη νέα μοντέλα κοινωνικής συμπεριφοράς επιβάλλονται και επαναξιολογούνται στερεότυπα, αλλά και οι “τρέχουσες” αξίες και σταθερές μας. Η αναγκαστική κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing) δημιούργησε ένα σοκ που θα επιδράσει και μελλοντικά στην συμπεριφορά των κοινωνιών που κλυδωνίστηκαν, αντιμετωπίζοντας το δίλημμα “κοινωνικότητα ή προστασία ζωής”. Αυτή τη στιγμή ζούμε ένα ιστορικό στιγμιότυπο όπου έχουν περιοριστεί (αυτονόητες) ατομικές ελευθερίες , ως ένα απαραίτητο μέσο για την προστασία της δημόσιας υγείας, προτάσσοντας την συνείδηση της ατομικής και συλλογικής ευθύνης. Επομένως, ένα σημαντικό ζητούμενο είναι η όσον το δυνατόν ταχύτερη επαναφορά της κανονικότητας στην καθημερινότητα των πολιτών, με ψύχραιμη αποτίμηση κερδών και ζημιών και η εξαγωγή συμπερασμάτων, όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά κυρίως σε κοινωνικό επίπεδο.
Η παγκόσμια οικονομία υφίσταται μεγάλα πλήγματα, η θεραπεία των οποίων θα απαιτήσει εκ των πραγμάτων νέες, γενναίες πολιτικές που θα συμβάλουν στην ανάταξη της και την προστασία των αδυνάτων, σε συνδυασμό με την ανασχεδίαση και ενίσχυση των συστημάτων υγείας που φάνηκε ότι ήταν απροετοίμαστα για την αντιμετώπιση για την εκρηκτική επέκταση της πανδημίας.
Αλλαγές προβλέπονται και για τον κόσμο της εργασίας, ο οποίος πλήττεται ήδη από την ραγδαία αύξηση της ανεργίας και οποίος πρέπει να στηριχθεί, προκειμένου να μην διαταραχθεί η κοινωνική σταθερότητα και ηρεμία. Η τηλε-εργασία φαίνεται ότι εντάσσεται μέσα στο μελλοντικό μοντέλο απασχόλησης, άγνωστο ακόμα με τι όρους και επιπτώσεις.
Κρίσιμοι, δυναμικοί, προωθημένοι επιστημονικοί και τεχνολογικοί τομείς, όπως αυτοί της Τεχνητής Νοημοσύνης, των Επικοινωνιών, της Ψηφιακής Κοινωνίας, της Ιατρικής και Φαρμακευτικής Έρευνας κλπ. θα χρηματοδοτηθούν κατά προτεραιότητα και θα αναπτυχθούν αλματωδώς και κατά προτεραιότητα, επιδιώκοντας να δώσουν λύσεις σε πληθώρα προβλημάτων, ωθούμενοι από την τραυματική εμπειρία της τρέχουσας πανδημίας.
Φαίνεται ότι και το κλασικό μοντέλο της εκπαιδευτικής διαδικασίας θα αμφισβητηθεί, ως το μόνο αποδεκτό, παρότι η δια ζώσης διδασκαλίας και επαφή διδάσκοντα-διδασκόμενου είναι αναντικατάστατη. Σε παγκόσμιο επίπεδο έχει εκ των πραγμάτων αναβαθμιστεί η εκ του μακρόθεν διδασκαλία λόγω της πανδημίας, με προοπτική να εισαχθεί στην διδακτική διαδικασία συμπληρωματικά και με συστηματικό τρόπο, όπου αυτό είναι εκπαιδευτικά αποδεκτό και δυνατόν. Λόγω τούτου, θα απατηθούν νέες δεξιότητες και συμπεριφορές από διδάσκοντες και διδασκόμενους.
Ιδιαιτέρως, όμως, σήμερα κρίνονται οι ηγεσίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Βλέπουμε ήδη ότι οι λαϊκιστικές και ανορθολογικές πολιτικές ηττώνται, με βαρύ τίμημα την μεγάλη αύξηση των απωλειών ανθρωπίνων ζωών. Ταυτόχρονα, οι συνετές, σοβαρές και επιστημονικά βάσιμες πολιτικές οδηγούν σε κοινωνικά συμφέρουσες λύσεις με, κατά το δυνατόν, αποδοτικότερη προστασία της δημόσιας υγείας. Αυτά είναι ολοφάνερα πια στους πολίτες και θα επηρεάσουν τις μελλοντικές πολιτικές και κομματικές τους προτιμήσεις και επιλογές.
Ειδικά εμείς, στην Ελλάδα, αμέσως μετά από μια δεκαετή οξύτατη οικονομική κρίση, αποτέλεσμα κοινωνικής παρακμής, βιώνουμε την σκληρή και επικίνδυνη πραγματικότητα της πανδημίας, η οποία εξαντλεί τα αποθέματα των όποιων αντοχών μας, απειλεί την υγεία και τη ζωή μας και αναβάλλει την επιστροφή της “κανονικότητάς” μας.
Το ερώτημα που τίθεται σήμερα: Θα είναι η “επόμενη” μέρα καλύτερη;
Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές οι κρίσεις δημιουργούν ευκαιρίες. Για την Ελλάδα πράγματι δίνεται τώρα η ευκαιρία αποτίμησης διαχρονικών λαθών και παραλείψεων και εκμετάλλευσης στρατηγικών της πλεονεκτημάτων. Για παράδειγμα, ήδη παρατηρούμε την πρωτόγνωρη ταχύτητα των θετικών εξελίξεων στο πεδίο της ψηφιακής διακυβέρνησης. Επίσης, επικρατεί η άποψη ότι μπορεί να υπάρξει μια πολύ θετική πορεία του τουρισμού, εφ’ όσον συνεχιστεί η επιτυχημένη αντιμετώπιση της πανδημίας, αναδεικνύοντας την Ελλάδα ως έναν ασφαλή προορισμό, πέραν των άλλων πανθομολογούμενων πλεονεκτημάτων της .
Μετά από μία δεκαετία σφαλμάτων, χαμένων αναζητήσεων και ευκαιριών και καταστροφικών εντάσεων μέσα στο ζοφερό περιβάλλον των εθνικών και κομματικών ψευδαισθήσεων, είναι καιρός με αισιοδοξία να ξαναβρούμε τον βηματισμό μας, αναλογιζόμενοι ότι μετά την «σταύρωση» ακολουθεί η «ανάσταση».
Δεν θα είναι εύκολο, αλλά είναι δυνατό. Επιβάλλεται!
*Ο Σταύρος Α. Κουμπιάς είναι καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών, τ. πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
