Το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους στην Ελλάδα απαγορεύεται. Με Νόμο, εδώ και πολλά χρόνια. Αλλά οι νόμοι στην Ελλάδα είναι πονεμένη ιστορία, το λιγότερο.
Η πρώτη ρύθμιση για το κάπνισμα ήρθε το 1856 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα, με την απαγόρευσή του σε όλα τα δημόσια κτίρια, στοχεύοντας στην αποτροπή πυρκαγιών καθώς εκείνη την εποχή οι βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος ήταν ακόμα άγνωστες. Προφανώς ήταν ένα από τα πολλά Βασιλικά Διατάγματα που έκαναν τον Βαυαρό «ελέω Θεού» μονάρχη να καταλάβει πόσο ασύμβατη είναι η έννοια του Νόμου με την σύγχρονη Ελληνική κοινωνία.
Το 2002 απαγορεύτηκε το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, στα μέσα μεταφοράς, σε νοσοκομειακούς και άλλους χώρους υγείας όπως και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ειδικά όσο αφορά τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα ο νομοθέτης προφανώς έκανε χοντροκομμένο χιούμορ, αφού σε μια χώρα όπου το ακαδημαϊκό άσυλο λειτουργεί ως μηχανισμός προστασίας παραβατικών συμπεριφορών που εμπίπτουν στο κοινό ποινικό δίκαιο, μόνο γέλιο προκαλεί η απαγόρευση του καπνίσματος στα ΑΕΙ και ΤΕΙ την ώρα που σε αυτά δεν παρεμβαίνει η Πολιτεία για σκληρά εγκλήματα.
Το 2008, μιας και ο νόμος του 2002 έμεινε ανεφάρμοστος στην πράξη κάνοντας παρέα με το Διάταγμα του 1856, φτιάξαμε νέο νόμο, ακόμα πιο αυστηρό. Γιατί στην Ελλάδα μας αρέσει να μην εφαρμόζουμε τους νόμους μας, αλλά έχουμε ταλέντο στο να τους παράγουμε. Ο νόμος αυτός απαγορεύει το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, σταθμούς μεταφοράς, ταξί και επιβατικά πλοία όπως και σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους. Δηλαδή και σε μπαρ, μπουζούκια, κλαρίνα. Παντού. Αφού λοιπόν δεν καταφέραμε να μην καπνίζουμε σε σχολεία, νοσοκομεία και δημόσιες υπηρεσίες, είπαμε να απαγορεύσουμε το κάπνισμα στα νυχτερινά στέκια. Δαιμονική σύλληψη.
Ο νόμος του 2008 προέβλεπε ειδικούς χώρους καπνιστών υπό προϋποθέσεις σε καταστήματα. Βέβαια επειδή έχουμε σχέδιο ως χώρα και αφού κάποιοι επιχειρηματίες επένδυσαν για να δημιουργήσουν σχετικούς χώρους, το 2010 απαγορεύσαμε εντελώς το κάπνισμα παντού. Έτσι, για να μην ξεχάσουμε να κάνουμε τους όποιους νομοταγείς να νιώθουν ηλίθιοι και να γίνονται παράδειγμα προς αποφυγή στη χώρα.
Δεν θα σταθώ στο αν το τσιγάρο κάνει καλό ή κακό και πόσο βλαπτικό είναι. Δεν θα μπω στη διαδικασία να διαφωνήσω με την καθολική απαγόρευση. Δεν κρίνω καθόλου τον υφιστάμενο νόμο. Ο αντικαπνιστικός νόμος στην Ελλάδα παραμένει στα χαρτιά. Και έτσι θα μείνει. Όπως και πολλοί άλλοι νόμοι. Και αυτό είναι τεράστιο πρόβλημα. Για να καταλάβουμε γιατί η μη τήρηση των νόμων είναι τρομερό ζήτημα, πρέπει να σκεφτούμε γιατί υπάρχουν νόμοι/
Η μαζική παραβίαση του αντικαπνιστικού νόμου στην Ελλάδα αναδεικνύει κάτι πολύ πιο σημαντικό από το ίδιο το κάπνισμα: την γενικευμένη παραβίαση του Δικαίου στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι και έτσι θέλουν να ζουν, χωρίς δεσμεύσεις ή περιορισμούς. Οι άνθρωποι ζούνε όμως όλοι μαζί σε κοινωνικά σύνολα. Αυτή η συνύπαρξη προϋποθέτει συμβιβασμούς και περιορισμούς της ελευθερίας. Ο περιορισμός της ελευθερίας όμως δεν γίνεται αποδεκτή χωρίς αντίδραση. Έτσι προκαλείται ανταγωνισμός για τη διεκδίκηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου βαθμού ελευθερίας. Όταν όμως ο κάθε άνθρωπος δρα κατά βούληση επιδιώκοντας μεγιστοποίηση των συμφερόντων του, μπορεί να αυθαιρετεί και να παραβιάζει την ελευθερία των υπολοίπων. Τότε λοιπόν δεν έχουμε κοινωνία, αφού δεν υπάρχει τίποτα το κοινό. Οι νόμοι υπάρχουν λοιπόν για να αποτρέπουν την αυθαιρεσία.
Οι νόμοι υπάρχουν για να μπορούν όλοι να συμβιώνουν ως ελεύθεροι και ίσοι άνθρωποι. Το Δίκαιο είναι ένα οργανωμένο σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο δεσμευτικό την κοινωνική συμπεριφορά. Εξασφαλίζει αρμονία και ευημερία στην κοινωνική συμβίωση. Οι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό. Αλλιώς δεν έχουμε κοινωνία. Κατά συνέπεια όταν δεν μας αρέσει ένας νόμος δεν έχουμε δικαίωμα να μην τον εφαρμόζουμε. Αν δεν μας αρέσει, αν δεν κάνει πλέον γιατί η κοινωνία άλλαξε, αν κάναμε λάθος και θέλει διόρθωση, τον αλλάζουμε. Δεν υπάρχει η έννοια του «ανεφάρμοστου» ή «ανενεργού» νόμου, αν θέλουμε να έχουμε κοινωνία και όχι ζούγκλα.
Σε όλες τις χώρες του κόσμου οι νόμοι παραβιάζονται. Στην Ελλάδα όμως έχουμε την ιδιαιτερότητα της γενικευμένης περιφρόνησης του Νόμου. Ο Έλληνας πολίτης δεν νιώθει να δεσμεύεται από τους κανόνες του δικαίου. Ακόμα και οι νομοταγείς, όταν τους μιλήσεις για τον αντικαπνιστικό νόμο θα σου πουν «είναι θέμα παιδείας». Όχι δεν είναι θέμα παιδείας, είναι νόμος. Το τι είναι νόμιμο και τι όχι δεν μας απασχολεί ιδιαίτερα. Η επίκληση του νόμου δεν επιφέρει αυτόματη συμμόρφωση αλλά αναζήτηση μεθόδων παράκαμψης. Ο μη σεβασμός των νόμων δημιουργεί δυσπιστία και ανίσχυρους θεσμούς.
Για να δούμε πόσο γενικευμένη είναι η περιφρόνηση του νόμου στην Ελλάδα αρκεί να δούμε τι γίνεται με την γενικευμένη παραβίαση των υπερβολικά χαμηλών ορίων ταχύτητας σε σύγχρονους αυτοκινητόδρομους, το παρκάρισμα, την οικοδομική αυθαιρεσία, το καπάρωμα του δρόμου μπροστά στο σπίτι με καρέκλες, τα νεκροταφεία ή το πώς καταργούμε κάδους απορριμμάτων. Αρκεί να δούμε την ευκολία με την οποία ξεπερνάμε απερίγραπτες συμπεριφορές από δημόσια πρόσωπα που προβαίνουν σε ξυλοδαρμούς, εξύβριση ή απειλές χωρίς να τρέχει τίποτα.
Καθοριστικός παράγοντας για την ασέβεια προς το νόμο είναι η συμπεριφορά των «αρχόντων». Αν αυτοί που ασκούν εξουσία δεν τηρούν το νόμο η συμπεριφορά τους αντιγράφεται από τους πολίτες. Όταν ψηφίζονται νόμοι που μοιραία δεν μπορούν να τηρηθούν γιατί είναι παράλογοι, όταν οι ίδιοι οι άρχοντες επιδεικτικά δεν τους τηρούν, όταν επικαλούμαστε την «παιδεία» και όχι την δεσμευτική υπακοή στο δίκαιο, υπονομεύουμε την ίδια την υπόσταση της κοινωνίας μας αφού προάγουμε την αυθαιρεσία έναντι της συνύπαρξης.
Το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους στην Ελλάδα απαγορεύεται. Με Νόμο, εδώ και πολλά χρόνια. Αλλά οι νόμοι στην Ελλάδα είναι πονεμένη ιστορία, το λιγότερο.
Η πρώτη ρύθμιση για το κάπνισμα ήρθε το 1856 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα, με την απαγόρευσή του σε όλα τα δημόσια κτίρια, στοχεύοντας στην αποτροπή πυρκαγιών καθώς εκείνη την εποχή οι βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος ήταν ακόμα άγνωστες. Προφανώς ήταν ένα από τα πολλά Βασιλικά Διατάγματα που έκαναν τον Βαυαρό «ελέω Θεού» μονάρχη να καταλάβει πόσο ασύμβατη είναι η έννοια του Νόμου με την σύγχρονη Ελληνική κοινωνία.
Το 2002 απαγορεύτηκε το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, στα μέσα μεταφοράς, σε νοσοκομειακούς και άλλους χώρους υγείας όπως και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ειδικά όσο αφορά τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα ο νομοθέτης προφανώς έκανε χοντροκομμένο χιούμορ, αφού σε μια χώρα όπου το ακαδημαϊκό άσυλο λειτουργεί ως μηχανισμός προστασίας παραβατικών συμπεριφορών που εμπίπτουν στο κοινό ποινικό δίκαιο, μόνο γέλιο προκαλεί η απαγόρευση του καπνίσματος στα ΑΕΙ και ΤΕΙ την ώρα που σε αυτά δεν παρεμβαίνει η Πολιτεία για σκληρά εγκλήματα.
Το 2008, μιας και ο νόμος του 2002 έμεινε ανεφάρμοστος στην πράξη κάνοντας παρέα με το Διάταγμα του 1856, φτιάξαμε νέο νόμο, ακόμα πιο αυστηρό. Γιατί στην Ελλάδα μας αρέσει να μην εφαρμόζουμε τους νόμους μας, αλλά έχουμε ταλέντο στο να τους παράγουμε. Ο νόμος αυτός απαγορεύει το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, σταθμούς μεταφοράς, ταξί και επιβατικά πλοία όπως και σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους. Δηλαδή και σε μπαρ, μπουζούκια, κλαρίνα. Παντού. Αφού λοιπόν δεν καταφέραμε να μην καπνίζουμε σε σχολεία, νοσοκομεία και δημόσιες υπηρεσίες, είπαμε να απαγορεύσουμε το κάπνισμα στα νυχτερινά στέκια. Δαιμονική σύλληψη.
Ο νόμος του 2008 προέβλεπε ειδικούς χώρους καπνιστών υπό προϋποθέσεις σε καταστήματα. Βέβαια επειδή έχουμε σχέδιο ως χώρα και αφού κάποιοι επιχειρηματίες επένδυσαν για να δημιουργήσουν σχετικούς χώρους, το 2010 απαγορεύσαμε εντελώς το κάπνισμα παντού. Έτσι, για να μην ξεχάσουμε να κάνουμε τους όποιους νομοταγείς να νιώθουν ηλίθιοι και να γίνονται παράδειγμα προς αποφυγή στη χώρα.
Δεν θα σταθώ στο αν το τσιγάρο κάνει καλό ή κακό και πόσο βλαπτικό είναι. Δεν θα μπω στη διαδικασία να διαφωνήσω με την καθολική απαγόρευση. Δεν κρίνω καθόλου τον υφιστάμενο νόμο. Ο αντικαπνιστικός νόμος στην Ελλάδα παραμένει στα χαρτιά. Και έτσι θα μείνει. Όπως και πολλοί άλλοι νόμοι. Και αυτό είναι τεράστιο πρόβλημα. Για να καταλάβουμε γιατί η μη τήρηση των νόμων είναι τρομερό ζήτημα, πρέπει να σκεφτούμε γιατί υπάρχουν νόμοι/
Η μαζική παραβίαση του αντικαπνιστικού νόμου στην Ελλάδα αναδεικνύει κάτι πολύ πιο σημαντικό από το ίδιο το κάπνισμα: την γενικευμένη παραβίαση του Δικαίου στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι και έτσι θέλουν να ζουν, χωρίς δεσμεύσεις ή περιορισμούς. Οι άνθρωποι ζούνε όμως όλοι μαζί σε κοινωνικά σύνολα. Αυτή η συνύπαρξη προϋποθέτει συμβιβασμούς και περιορισμούς της ελευθερίας. Ο περιορισμός της ελευθερίας όμως δεν γίνεται αποδεκτή χωρίς αντίδραση. Έτσι προκαλείται ανταγωνισμός για τη διεκδίκηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου βαθμού ελευθερίας. Όταν όμως ο κάθε άνθρωπος δρα κατά βούληση επιδιώκοντας μεγιστοποίηση των συμφερόντων του, μπορεί να αυθαιρετεί και να παραβιάζει την ελευθερία των υπολοίπων. Τότε λοιπόν δεν έχουμε κοινωνία, αφού δεν υπάρχει τίποτα το κοινό. Οι νόμοι υπάρχουν λοιπόν για να αποτρέπουν την αυθαιρεσία.
Οι νόμοι υπάρχουν για να μπορούν όλοι να συμβιώνουν ως ελεύθεροι και ίσοι άνθρωποι. Το Δίκαιο είναι ένα οργανωμένο σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο δεσμευτικό την κοινωνική συμπεριφορά. Εξασφαλίζει αρμονία και ευημερία στην κοινωνική συμβίωση. Οι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό. Αλλιώς δεν έχουμε κοινωνία. Κατά συνέπεια όταν δεν μας αρέσει ένας νόμος δεν έχουμε δικαίωμα να μην τον εφαρμόζουμε. Αν δεν μας αρέσει, αν δεν κάνει πλέον γιατί η κοινωνία άλλαξε, αν κάναμε λάθος και θέλει διόρθωση, τον αλλάζουμε. Δεν υπάρχει η έννοια του «ανεφάρμοστου» ή «ανενεργού» νόμου, αν θέλουμε να έχουμε κοινωνία και όχι ζούγκλα.
Σε όλες τις χώρες του κόσμου οι νόμοι παραβιάζονται. Στην Ελλάδα όμως έχουμε την ιδιαιτερότητα της γενικευμένης περιφρόνησης του Νόμου. Ο Έλληνας πολίτης δεν νιώθει να δεσμεύεται από τους κανόνες του δικαίου. Ακόμα και οι νομοταγείς, όταν τους μιλήσεις για τον αντικαπνιστικό νόμο θα σου πουν «είναι θέμα παιδείας». Όχι δεν είναι θέμα παιδείας, είναι νόμος. Το τι είναι νόμιμο και τι όχι δεν μας απασχολεί ιδιαίτερα. Η επίκληση του νόμου δεν επιφέρει αυτόματη συμμόρφωση αλλά αναζήτηση μεθόδων παράκαμψης. Ο μη σεβασμός των νόμων δημιουργεί δυσπιστία και ανίσχυρους θεσμούς.
Για να δούμε πόσο γενικευμένη είναι η περιφρόνηση του νόμου στην Ελλάδα αρκεί να δούμε τι γίνεται με την γενικευμένη παραβίαση των υπερβολικά χαμηλών ορίων ταχύτητας σε σύγχρονους αυτοκινητόδρομους, το παρκάρισμα, την οικοδομική αυθαιρεσία, το καπάρωμα του δρόμου μπροστά στο σπίτι με καρέκλες, τα νεκροταφεία ή το πώς καταργούμε κάδους απορριμμάτων. Αρκεί να δούμε την ευκολία με την οποία ξεπερνάμε απερίγραπτες συμπεριφορές από δημόσια πρόσωπα που προβαίνουν σε ξυλοδαρμούς, εξύβριση ή απειλές χωρίς να τρέχει τίποτα.
Καθοριστικός παράγοντας για την ασέβεια προς το νόμο είναι η συμπεριφορά των «αρχόντων». Αν αυτοί που ασκούν εξουσία δεν τηρούν το νόμο η συμπεριφορά τους αντιγράφεται από τους πολίτες. Όταν ψηφίζονται νόμοι που μοιραία δεν μπορούν να τηρηθούν γιατί είναι παράλογοι, όταν οι ίδιοι οι άρχοντες επιδεικτικά δεν τους τηρούν, όταν επικαλούμαστε την «παιδεία» και όχι την δεσμευτική υπακοή στο δίκαιο, υπονομεύουμε την ίδια την υπόσταση της κοινωνίας μας αφού προάγουμε την αυθαιρεσία έναντι της συνύπαρξης.
Ο Γιώργος Ασημακόπουλος είναι Πληροφορικός, Λέκτορας στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής του ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας.
