Ο μετεωρισμός (τυμπανισμός) είναι ένα πολύ συχνό και ενοχλητικό σύμπτωμα, το οποίο παρουσιάζεται στο 10 – 30 % του ενήλικου πληθυσμού και έχει, πέρα από την κλινική του σημασία, σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Ορίζεται ως το υποκειμενικό αίσθημα διάτασης της κοιλιάς και πρέπει να διακρίνεται από την αεροφαγία (αυξημένη κατάποση αέρα) και την αυξημένη αποβολή αερίων από τον πρωκτό, με τα οποία είναι δυνατόν πάντως να συνδυάζεται.
Μπορεί να συνοδεύεται, όχι όμως υποχρεωτικά, από ορατή διάταση της κοιλιάς. Ο μετεωρισμός παρατηρείται περιστασιακά και σε υγιή άτομα, ωστόσο άτομα με λειτουργικές διαταραχές του πεπτικού συστήματος παρουσιάζουν πολύ συχνά αυτό το ενόχλημα.
Όπως μας εξηγεί ο Γαστρεντερολόγος Παπαδημητρίου Ιωάννης η παθογένεια του μετεωρισμού είναι πολυπαραγοντική: αυξημένος όγκος εντερικού περιεχομένου, αντικειμενική αύξηση της περιμέτρου της κοιλιάς, εξασθένηση του μυικού τοιχώματος της κοιλιάς και σπλαγχνική υπερευαισθησία (αυξημένη αντίληψη σπλαγχνικών ερεθισμάτων) έχουν ενοχοποιηθεί. Η συσσώρευση αερίων εντός του εντέρου παίζει σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση του μετεωρισμού. Μετά το γεύμα διάφοροι παράγοντες εμπλέκονται στη διακίνηση αερίων κατά μήκος του εντέρου, άλλοι επιβραδύνουν και άλλοι επιταχύνουν την αποβολή αερίων. Στην περίπτωση ατόμων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου με δυσκοιλιότητα (σπαστική κολίτιδα) έχει καταδειχθεί ότι η αυξημένη κατακράτηση αερίων στο έντερο (λόγω μειωμένου χρόνου διάβασης των αερίων στο λεπτό έντερο) σε συνδυασμό με τη σπλαγχνική υπερευαισθησία είναι υπεύθυνα για τον τυμπανισμό και την διάταση της κοιλιάς που παρουσιάζουν οι ασθενείς. Σε υγιή άτομα το έντερο είναι σε θέση να προωθεί σημαντική ποσότητα αερίων, τα οποία αποβάλλονται δια του πρωκτού, χωρίς να προκαλούνται ενοχλήματα.
Η αύξηση του όγκου του εντερικού περιεχομένου μέσω κατακράτησης κοπράνων εντός του εντερικού σωλήνα παρατηρείται πολύ συχνά σε άτομα που πάσχουν από χρόνια δυσκοιλιότητα. Αυτοί οι ασθενείς παραπονιούνται συχνά για μετεωρισμό. Εξάλλου ´´παγιδευμένα´´ εντερικά αέρια μπορούν να προκαλέσουν αύξηση του όγκου του εντερικού περιεχομένου.
Τα αέρια εντός του εντερικού αυλού προέρχονται στο μεγαλύτερο βαθμό από την κατάποση ατμοσφαιρικού αέρα (περίπου 2,5 Lt/ ημέρα), καθώς και από την ενδογενή παραγωγή αερίων και αποτελούνται κυρίως από άζωτο, οξυγόνο, καθώς και διάφορες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, υδρογόνου και μεθανίου. Η αναλογία των αερίων εξαρτάται από την ενδογενή παραγωγή τους στον πεπτικό σωλήνα και φυσιολογικά η μεγαλύτερη ποσότητά τους διαχέεται στην κυκλοφορία του αίματος, ενώ ένα μέρος παραμένει στο έντερο και αποβάλλεται από τον πρωκτό (περίπου 200 ml εως 2000 ml την ημέρα). Η ποσότητα και το είδος της προσλαμβανόμενης τροφής επηρεάζουν τον όγκο των παραγόμενων εντερικών αερίων.
Σε περίπτωση μετεωρισμού με ορατή διάταση της κοιλιάς θα πρέπει οπωσδήποτε να διερευνηθεί αν η διάταση οφείλεται σε κάποιο δευτεροπαθές αίτιο, π.χ. εναπόθεση λίπους λόγω παχυσαρκίας, συλλογή υγρού στην κοιλιά (ασκίτης), ενδοκοιλιακούς όγκους, κλπ. Ωστόσο ο μετεωρισμός δε συνοδεύεται πάντα από ορατή ή αντικειμενική αύξηση της διαμέτρου της κοιλιάς. Μια απότομη αύξηση του σωματικού βάρους ευνοεί την εκδήλωση συμπτωμάτων μετεωρισμού λόγω της αύξησης εναπόθεσης λίπους στην κοιλιακή χώρα.
Το μυικό κοιλιακό τοίχωμα παίζει επίσης ρόλο στην πρόκληση του μετεωρισμού. Άτομα με λειτουργικό μετεωρισμό (μετεωρισμό που δεν οφείλεται σε υποκείμενη οργανική πάθηση) βρέθηκε να έχουν ελαττωμένο τόνο των μυών της κοιλιάς, μειωμένη σύσπαση ορισμένων μυών και παράδοξη χαλάρωση των πλάγιων κοιλιακών μυών σε όρθια θέση εν σχέσει με φυσιολογικά άτομα.
Σε ορισμένους ασθενείς που παραπονιούνται για μετεωρισμό, η κλινική εξέταση είναι φυσιολογική και δεν υπάρχει αυξημένη ποσότητα αποβαλλόμενων αερίων. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να οφείλονται σε λανθασμένη κεντρική αποκωδικοποίηση αισθητικών μηνυμάτων από την περιοχή της κοιλιάς (διαταραχή της αντίληψης και επεξεργασίας των ερεθισμάτων). Είναι πολύ πιθανόν, ότι στην πλειονότητα των ασθενών με λειτουργικά προβλήματα του εντέρου, π.χ. άτομα με λειτουργική δυσπεψία ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, υπάρχουν διαταραχές στην αντίληψη των ερεθισμάτων και στην κινητικότητα του πεπτικού σωλήνα.
Στις περισσότερες περιπτώσεις ο μετεωρισμός δεν υποκρύπτει κάποια σοβαρή και επικίνδυνη για τη ζωή διαταραχή του εντέρου. Ωστόσο, όταν το ιστορικό είναι πρόσφατο ή ο μετεωρισμός συνοδεύεται με άλλα συμπτώματα ´´συναγερμού´´ (π.χ. ανορεξία, απώλεια βάρους, αιματηρές κενώσεις) θα πρέπει να αποκλειστούν σοβαρές παθήσεις, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου και άλλες αιτίες στένωσης του εντερικού αυλού, η κίρρωση του ήπατος, ενδοκοιλιακοί όγκοι, κλπ. Στη διάγνωση καταστάσεων που προκαλούν μετεωρισμό χωρίς μορφολογικές ανωμαλίες, όπως η διαταραχή στην απορρόφηση υδατανθράκων (π.χ. δυσανεξία στη λακτόζη), βοηθούν τα τεστ αναπνοής.
Απλά μέτρα για την αντιμετώπιση του μετεωρισμού είναι: καλό και αργό μάσημα της τροφής, σε ήρεμο περιβάλλον προς ελαχιστοποίηση της ποσότητας του αέρα που καταπίνεται με το φαγητό, αποφυγή μεγάλων γευμάτων σε άστατες ώρες, ειδικά το βράδυ, αποφυγή κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων καφέ και αναψυκτικών με ανθρακικό. Επίσης θα πρέπει να αποφεύγεται το κάπνισμα και η μάσηση τσίχλας.
Η δίαιτα για μείωση του μετεωρισμού είναι αποτελεσματική, κυρίως σε ασθενείς που έχουν και συνοδό αυξημένη αποβολή αερίων.
Τροφές που αυξάνουν σε μεγάλο βαθμό την παραγωγή αερίων είναι οι φακές, τα φασόλια, ο αρακάς, τα κρεμμύδια, τα λαχανάκια Βρυξελλών, το σέλινο, τα καρότα, οι σταφίδες, οι μπανάνες, τα δαμάσκηνα, τα βερίκοκα, το ψωμί ολικής αλέσεως και το πίτουρο σιταριού. Άλλες τροφές που μπορεί να προκαλέσουν αέρια στο έντερο είναι οι πατάτες, οι μελιτζάνες, τα εσπεριδοειδή, το ψωμί και τα αρτοσκευάσματα, τα μήλα και τα γλυκά,τα αυγά, το καλαμπόκι, η σοκολάτα, το μπρόκολο, τα σπαράγγια, το κουνουπίδι, τα σταφύλια, τα κεράσια και το καρπούζι. Πάντως η ευαισθησία του κάθε ατόμου σε αυτές τις τροφές ποικίλλει.
Οι τεχνητές γλυκαντικές ουσίες μπορεί να επιδεινώσουν τον μετεωρισμό. Η αντιμετώπιση τυχόν δυσκοιλιότητας με διαιτητικά και φαρμακευτικά μέσα είναι πρωτίστης σημασίας. Σε περιπτώσεις παχυσαρκίας και αδυναμίας των κοιλιακών τοιχωμάτων συνιστάται σωματική άσκηση και απώλεια βάρους. Ροφήματα βοτάνων (Kindertee) με καταπραϋντικές ιδιότητες στο έντερο μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ειδικά σε βρέφη. Φαρμακευτικά η σιμεθικόνη μπορεί να δοθεί για ανακούφιση των συμπτωμάτων.
Συμπερασματικά ο μετεωρισμός αποτελεί ένα ενοχλητικό σύμπτωμα με πολυπαραγοντική αιτιολογία. Προκειμένου να είναι σωστή και αποτελεσματική η αντιμετώπισή του θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να διερευνηθεί η αιτία του και ο πιθανός μηχανισμός πρόκλησής του. Απλά διαιτητικά και φαρμακευτικά μέσα βοηθούν στην καταπολέμησή του.
ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ – ΗΠΑΤΟΛΟΓΟΣ
